Nederland staat voor grote maatschappelijke opgaven die op lokaal en regionaal niveau ruimtelijke implicaties hebben. Denk aan de aanpassing aan een veranderend klimaat, de overstap naar duurzame energie, het vergroten van het bewustzijn rondom deze thema’s en het betrekken van de lokale belanghebbenden. De aanpak van deze opgaven zal onze leefomgeving ingrijpend veranderen en is daarmee een belangrijk ontwerpvraagstuk. Binnen de Open Oproep Ruimte voor klimaat en energie gingen semi(publieke) organisaties en ontwerpers samen op concrete plekken aan de slag om met ontwerpend onderzoek te verkennen hoe deze opgaven lokaal en regionaal, zowel ruimtelijk als in het beleid en de uitvoeringspraktijk van de betrokken partijen, een plek kunnen krijgen. Deze online publicatie toont de resultaten.

aanpassen aan een veranderend klimaat
Het klimaat verandert: extreme regenbuien, langere perioden van droogte, zware stormen, hogere temperaturen en een stijgende zeespie- gel. De oorzaak van die verandering ligt voor een groot deel bij de CO2-uitstoot van onze economieën die op fossiele brandstoffen draaien. Energie en klimaat zijn daarom onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Om klimaatverandering te matigen of te stoppen moeten we die CO2-uitstoot dus verminderen. Dat doen we grofweg op twee manieren: enerzijds door onze energiebehoefte in te dammen, anderzijds door op duurzame energiebronnen over te stappen. Maar zelfs met al deze inspanningen, weten we inmiddels zeker dat klimaatverandering onvermijdelijk is. En juist daarom is het zo belangrijk om gezamenlijk te onderzoeken hoe we ons land kunnen aanpassen aan het veranderende klimaat. Denk daarbij aan het opvangen en bufferen van steeds frequenter voorkomende piekbuien; aan het inzetten van het opgeslagen water in droge periodes en het vergroenen van leefomgevingen voor het verlagen van hittestress. Maar ook aan het verhogen van onze waterveiligheid en -zekerheid.

Hoe laten we al deze transitie-opgaven landen in onze ruimte? En hoe kunnen de maatregelen die we hiervoor nemen ook op andere vlakken bijdragen aan het verbeteren van onze leefomgeving? Welke rol kunnen klimaat- en energiemaatregelen en vervangingsopgaves bijvoorbeeld spelen bij het verbeteren van wijken? Hoe kan de energietransitie als opstap dienen om klimaatadaptatie een plek te geven in de onder- en bovengrond? Hoe passen we de noodzakelijke installaties van nieuwe energiebronnen en -netwerken op een intelligente manier in huidige (productie-) land- schappen in? Denk daarbij bijvoorbeeld aan de integratie van zon en landbouw of de inpassing van transformator- en verdeelstations. En hoe krijg je alle stakeholders mee?

ontwerpend onderzoek
Ontwerpend onderzoek is een instrument dat in Nederland al enige decennia wordt gebruikt, maar momenteel snel aan draagvlak wint. Het is een co-creatieve werkwijze gericht op de ont- wikkeling van ruimtelijke visies en ontwerpvoorstellen voor complexe ruimtelijke vraagstukken. Ontwerpend onderzoek brengt de kennis van de betrokken partijen uit een gebied bij elkaar, helpt bij het scherpstellen van opgaven, het inzichtelijk maken, afwegen en verbinden van belangen, het organiseren van draagvlak en het initiëren van nieuwe samenwerkingen. Zo ontstaat er ruimte om te komen tot integrale toekomstperspectieven, handelingsperspectieven en handvatten voor beleidsvorming bij overheden en marktpar- tijen. Het stelt betrokken partijen in staat buiten de eigen kaders te denken en zo tot een meer integrale aanpak te komen.

Binnen de Open Oproep Ruimte voor klimaat en energie werkten 11 transdisciplinaire teams, bestaand uit ontwerpers, (semi)publieke organisaties – zoals gemeenten, provincies en woningbouwcorporaties –, maar ook burgers en marktpartijen, in korte ontwerpend onderzoekstrajecten van circa vier maanden aan oplossingen voor energietransitie en klimaatadaptatie, en de kansen voor ruimtelijke kwaliteit die hiermee gepaard gaan. 11 toekomstscenario’s voor de ruimtelijke in- passing van klimaat- en energiemaatregelen De 11 lokale en regionale projecten die in deze bundel getoond worden, laten een brede waaier zien van thema’s rondom klimaatadaptatie en energietransitie, en het betrekken van stakeholders hierbij, de inpassing van zonnevelden in het landschap, de relatie tussen bovengrond en ondergrond, en het tekort aan transformator- en verdeelstations. De ontwerpteams, die konden putten uit lokale kennis en expertise van tal van deelnemende partijen, hebben gewerkt aan toe- komstscenario’s, bouwstenen, methodes en processen die helpen om duurzame toekomsten voor deze plekken zichtbaar en voorstelbaar te maken. Naast de visies hebben de ontwerpteams ook de weg uitgestippeld, die de betrokken gemeenten en andere (semi)publieke partijen zouden kunnen bewandelen om de innovatieve ideeën te realiseren.