Nederland staat voor grote maatschappelijke opgaven die op lokaal en regionaal niveau ruimtelijke implicaties hebben. Denk aan het terugdringen van broeikasgasemissies, de verdozing van het landschap en de omschakeling naar een circulaire economie. Maar ook de bijkomende extra ruimtevraag en zoektocht naar nieuwe netwerken, het anders leren omgaan met lokale (rest)stromen en het anticiperen op en benutten van de snel veranderende logistiek. De aanpak van deze opgaven zal onze leefomgeving ingrijpend veranderen en is daarmee een belangrijk ontwerpvraagstuk.

ruimtelijke gevolgen van duurzame ambities
Nederland wil in 2050 de broeikasgasemissies met 95% hebben gereduceerd ten opzichte van het peiljaar 1990 en daarnaast volledig circulair zijn. Het terugdringen van deze CO2-emissies moet helpen de opwarming van de aarde, en de daarmee samenhangende zeespiegelstijging die ons land bedreigt, te vertragen en uiteindelijk te stoppen. Beide doelen hebben een grote impact op onze productiemethodes, transport en omgang met energie. Een grote transitie die moet worden vormgegeven omdat het ook zijn weerslag zal hebben op het ruimtelijk domein.

Wat is de ideale inrichting van ons land als we kijken naar productie, distributie en data? Zijn er alternatieven voor de grote anonieme dozen in het landschap? Kan je bijvoorbeeld data ook decentraal verwerken en opslaan? Zijn er eventueel ook ruimtelijke ingrepen te verzinnen waardoor je met verdozing het landschap juist kunt verrijken? En hoe ga je om met de grote ruimtevraag van de circulaire economie op grotendeels ‘volle’ bedrijventerreinen? Kunnen we terug naar meer regionaal georiënteerde productie al dan niet met lokale materiaal- en reststromen? Wat zijn daarvan de ruimtelijke consequenties? Wat betekent dit voor de binding met de plek, de bedrijven in de omgeving en de mensen die er wonen?

ontwerpend onderzoek
Ontwerpend onderzoek is een instrument dat in Nederland al enige decennia wordt gebruikt, maar momenteel snel aan draagvlak wint. Het is een co-creatieve werkwijze gericht op de ontwikkeling van ruimtelijke visies en ontwerpvoorstellen voor complexe ruimtelijke vraagstukken. Ontwerpend onderzoek brengt de kennis van de betrokken partijen uit een gebied bij elkaar, helpt bij het scherpstellen van opgaven, het inzichtelijk maken, afwegen en verbinden van belangen, het organiseren van draagvlak en het initiëren van nieuwe samenwerkingen. Zo ontstaat er ruimte om te komen tot integrale toekomstperspectieven, handelingsperspectieven en handvatten voor beleidsvorming bij overheden en marktpartijen. Het stelt betrokken partijen in staat buiten de eigen kaders te denken en zo tot een meer integrale aanpak te komen.

Binnen de Open Oproep Duurzame economie en ruimte werkten 13 transdisciplinaire teams, bestaand uit ontwerpers, (semi)publieke organisaties – zoals gemeenten, provincies en woningbouwcorporaties –, maar ook burgers en marktpartijen, in korte ontwerpend onderzoekstrajecten van circa vier maanden aan oplossingen voor transitieopgaven om het veerkrachtige vestigingsklimaat van Nederland op de diverse schaalniveaus richting de toekomst te verduurzamen en te versterken.

toekomstscenario’s voor de inpassing van een duurzame en circulaire economie
De 13 lokale en regionale projecten laten een brede waaier zien van thema’s rondom korte en lokale ketens, veranderende logistiek, de inpassing van de fysieke infrastructuur van data in onze leefomgeving en het creëren van een aantrekkelijk vestigingsklimaat. De ontwerpteams, die konden putten uit lokale kennis en expertise van tal van deelnemende partijen, hebben gewerkt aan toekomstscenario’s, bouwstenen, methodes en processen die helpen om duurzame toekomsten voor deze plekken zichtbaar en voorstelbaar te maken.

Naast de visies hebben de ontwerpteams ook de weg uitgestippeld, die de betrokken gemeenten en andere (semi)publieke partijen zouden kunnen bewandelen om de innovatieve ideeën te realiseren. Kortom: deze materiaalverzameling bevat een schat van informatie voor partijen die zich voor vergelijkbare vraagstukken gesteld zien.